به گزارش«کالاخبر»، از این روی بورس کالای ایران از اوایل خرداد ۱۳۹۷، معاملات آتی زعفران را راه‌اندازی کرده است بنابراین نگاهی به طلای سرخ و قراردادهای آتی زعفران می اندازیم.
از زَرپَران تا زعفران
طلای سرخ یا زَرپَران به معنی گلی که پرهایش مانند زر است، گیاهی با قدمت ۳۵۰۰ سال در سرزمین ایران است. زعفران در طول تاریخ همواره از گران‌ترین ادویه جهان بود. هر گرم آن امروزه بین ۱۰ تا ۱۶ دلار معامله می‌شود. زعفران در جهان به‌عنوان رنگ‌دهنده و طعم‌دهنده بسیار عالی به کار می‌رود و مصارف درمانی زیادی دارد.
در حال حاضر به‌غیراز ایران، فقط ۵ یا ۶ کشور در دنیا، توانایی تولید زعفران را از نظر طبیعی دارند و هم عمدتا در منطقه مدیترانه قرارگرفته‌اند. در ایران عمده کشت زعفران در استان خراسان رضوی و سپس در استان خراسان جنوبی صورت می‌گیرد. به‌تازگی در استان‌های فارس، کرمان، لرستان، قزوین و استان اردبیل هم زعفران کشت می‌شود. در حال حاضر ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است و ۸۵ درصد از تولید جهان را در دست دارد.
نمودار زیر درصد صادرات زعفران ایران را بر اساس آمار سازمان فائو، در بازار جهانی نشان می‌دهد.
انواع زعفران موجود در بازار
در ایران زعفران تولیدی به چند شکل تقسیم‌بندی می‌شود:
۱- زعفران دسته یا دختر پیچ
این نوع زعفران شامل قسمت کلاله و خامه )قسمت سرخ و قسمت سفید یا زردرنگ زعفران) است که در خارج از کشور آن را به‌عنوان زعفران Bunch )دسته‌ای) یا ( Red &White سرخ و سفید) می‌شناسند. ۷۵ درصد این نوع زعفران از بخش سرخ و۲۵ درصد قسمت ریشه آن است.
۲- زعفران پوشال
این نوع زعفران شامل رشته‌هایی با طول ۲-۳ میلی‌متر است که خامه گل زعفران نیز همراه آن می‌آید و به دلیل حجیم بودن، آن را زعفران پوشال می‌نامند.
۳- زعفران سرگل
این نوع زعفران کاملا خالص و همان رشته بریده زعفران بدون خامه است. برای تولید زعفران سرگل قسمت قرمز رنگ را با قیچی جدا کرده و زعفرانی تمیز و کاملا قرمز به دست می‌آید. قدرت رنگی این نوع زعفران بسیار بالاست و شکستگی بین آن‌ها دیده می‌شود.
۴- زعفران نگین
این نوع زعفران تمام‌قرمز و قلم‌درشت است و اکثر رشته‌های آن سالم و شکستگی بسیار کمی دارد. زعفران سرگل و نگین، هر دو تمام‌قرمز و خالص هستند. تفاوت آن‌ها در این است که اکثر رشته‌های زعفران سرگل، شکسته ولی رشته‌های زعفران نگین سالم هستند.
فعالان و ارکان بازار زعفران
در حال حاضر افراد مختلفی در بازار زعفران فعالیت دارند که عبارت‌اند از زعفران‌کاران، واسطه‌ها، عمده‌فروشان، خرده‌فروشان، تعاونی‌های تولید و کارخانه‌های بسته‌بندی.
ازاین‌بین، واسطه‌گران با توجه به شناخت دقیق خود از بازار، در پاره‌ای از موارد به‌خصوص هنگام کاهش تولید به علت سرمازدگی، نقش پررنگی در تعیین قیمت و نوسانات آن دارند. در این زمان‌ها تغییرات قیمت عملا توسط این واسطه‌ها کنترل می‌شود. ازاین رو بورس کالا تصمیم گرفت تا قراردادهای آتی زعفران را وارد بورس کند.
قراردادهای آتی چیست؟
قراردادی که طی آن فروشنده متعهد می‌شود تا در سررسید تعیین‌شده، مقدار معینی از کالا را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین‌شده، بفروشد. در مقابل خریدار نیز متعهد به خرید آن کالا در سررسید می‌شود.
قراردادهای قابل معامله در بورس باید از استانداردها و مشخصات معینی برخوردار باشند. محدوده زمانی یا تحویل قراردادهای آتی از قبل تعیین‌شده‌اند و این قراردادها فقط در محدوده زمانی مشخص‌شده قابل معامله مجدد هستند. درنتیجه انتقال تعهد خرید یا فروش از سررسیدی به سررسید دیگر امکان‌پذیر نیست. مشخصات و استانداردها از طریق بورس کالا تعیین می‌شوند و فقط تعیین قیمت در اختیار طرفین قرارداد آتی است.
فرض کنید کشاورزی قصد دارد تا زعفران برداشتی سال آینده خود را به وزن ۲۰ کیلوگرم با قیمت مدنظر خود به فروش برساند. یک قرارداد آتی فروش، باعث می‌شود تا او با خیال راحت محصول خود را در زمان معین و بدون داشتن استرس قیمت فروش، برداشت کند. از طرفی، در نظر بگیرید شرکت بسته‌بندی برای راه‌اندازی خط تولید نیاز به زعفران دارد. شرکت این نکته را در نظر می‌گیرد که امکان دارد قیمت زعفران در آینده افزایش یابد، پس با خرید قراردادهای آتی زعفران می‌تواند ریسک افزایش قیمت را کنترل کند.
خدمات بورس کالا در خصوص قراردادهای آتی
بورس کالای ایران مکانی معین برای انجام معاملات بین خریداران و فروشندگان است که از طریق سامانه الکترونیکی استاندارد بورس، انجام می‌شوند. معاملات برای همه معامله‌گران در بازار به یک مفهوم عادلانه عرضه می‌گردد. مسئولیت بورس ایجاد بازاری عادلانه، منظم و امن برای معاملات است. در بورس کالای ایران، معاملات زعفران هم به‌صورت گواهی سپرده کالایی و هم در بازار فیزیکی به‌صورت نقد، سلف و نسیه انجام می‌شوند.
با وجود نگرانی‌ها از نوسانات قیمت، نوع کالا و سنتی بودن معاملات زعفران، امکان پوشش ریسک برای تولیدکنندگان و فعالان این بازار وجود ندارد. ازاین‌روی بورس کالای ایران درصدد برآمد تا با راه‌اندازی معاملات آتی زعفران، به توسعه و رونق این بازار و رفع دغدغه فعالان در راستای مدیریت ریسک نوسانات قیمتی بپردازد.
مزایای قراردادهای آتی
- هزینه اندک معاملات (کارمزد پایین(
- معافیت مالیاتی
- پوشش ریسک: درواقع سرمایه‌گذار می‌تواند، با ورود به قرارداد آتی، دارایی خود را به قیمتی مشخص در آینده به فروش برساند. در این صورت، نوسانات بازار تاثیری بر قیمت دارایی خریداری‌شده نخواهد داشت و سرمایه‌گذار، این دارایی را در زمان آینده با قیمتی مشخص به فروش خواهد رساند.
- اهرم مالی: یکی از مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی برای سرمایه‌گذاران در مقایسه با بازار نقد، وجود اهرم مالی است. اهرم به این معناست که سرمایه‌گذار با سرمایه کمتر، دارایی بیشتری را تحت کنترل خود درمی‌آورد و با پرداخت مبلغ ناچیز از ارزش کل کالا، می‌تواند وارد قرارداد آتی شود و سود بیشتری کسب کند. این ویژگی علاوه بر افزایش بازده، به همین نسبت احتمال ضرر را افزایش خواهد داد.
- تضمین معاملات و عدم نکول طرفین: اتاق پایاپای بورس، نقش پشتوانه قابل‌اطمینان برای طرفین برای اجرای تعهد آن‌ها در معامله است. عملا معاملات را تضمین می‌کند.
- شفافیت قیمت
- نقدشوندگی بالا
مشخصات قراردادهای معاملات آتی زعفران
قرارداد آتی که بر روی دارایی یا کالایی راه‌اندازی می‌شود، حاوی اطلاعات مهم در خصوص قراردادی است که معامله گران اقدام به معامله آن می‌کنند. قرارداد آتی زعفران دارای مشخصات و استاندارهایی به شرح زیر است:
اصطلاحات بازار آتی
۱- دارایی پایه
اصطلاحا در قراردادهای آتی، کالا یا دارایی را که قرارداد آتی بر روی آن منتشر می‌شود، دارایی پایه می‌نامند. دارایی پایه در بورس‌های کالایی دنیا، بر روی دارایی‌های مختلفی از جمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات و انواع فرآورده‌های نفتی منتشر می‌شود.
۲- واحد قیمت
در بازار سنتی زعفران ایران، واحد اندازه‌گیری عمده این محصول برحسب کیلوگرم است و در مقیاس کوچک‌تر، واحد وزنیمثقال و گرم کاربرد قابل‌توجهی دارد.
۳- اندازه قرارداد
در قراردادهای آتی، اندازه هر قرارداد توسط بورس تعیین می‌شود و سرمایه‌گذاران فقط می‌توانند مضرب‌های صحیحی از این مقدار را معامله کنند.
۴- حد نوسان روزانه
در معاملات آتی زعفران، میزان نوسان روزانه قیمت نسبت به قیمت تسویه روز قبل، حداکثر ۳ درصد خواهد بود. به‌عبارت‌دیگر، معامله‌گر مجاز است سفارش‌هایی در محدوده ۳ درصد پایین‌تر از قیمت تسویه روز قبل تا ۳ درصد بالاتر از قیمت تسویه روز قبل در سیستم معاملات قرار دهد و نمی‌تواند سفارشی با قیمت خارج از محدوده ذکرشده در سیستم قرار دهد.
۵- ماه قرارداد یا سررسید
تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به‌صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می‌شود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین‌شده امکان انجام معاملات وجود دارد؛ مثلا در قراردادهای آتی سکه، بورس کالا، قراردادهای سکه طلا را در سررسید ماه‌های زوج سال راه‌اندازی کرده است.
۶- حداقل تغییر قیمت سفارش
بورس کالا در سامانه معاملات آتی زعفران، برای واردکردن قیمت سفارش‌ها، محدودیتی قرار داده است. به این صورت که قیمت‌های واردشده در هر سفارش باید حتما برابر با ضریب صحیحی از ۱۰۰۰ تومان (معادل ۱۰ هزارریال) باشد، یعنی قیمت‌ها فقط باید ۱۰۰۰ تومان به ۱۰۰۰ تومان بالا یا پایین شوند.
۷- وجه تضمین اولیه
وجهی است که از طرفین قرارداد آتی برای جلوگیری از امتناع از انجام قرارداد آتی، در قالب شرط ضمن عقد دریافت می‌شود؛ یعنی فرد الف برای خرید یک قرارداد آتی زعفران باید حدود ۹۰ هزار تومان به‌عنوان وجه تضمین اولیه در حساب خود داشته باشد و این مقدار همان موجودی اولیه برای شروع معاملات خواهد بود.
۸- حداقل وجه تضمین
حداقل وجه تضمین، درصدی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی به کمتر از این مقدار، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین به کارگزار خواهد شد. در مورد زعفران اگر مقدار وجه تضمین اولیه به ۴۹ هزار تومان برسد، در صورت عدم واریز وجه از طرف مشتری و نرساندن موجودی حساب به مبلغ ۹۰ هزار تومان، کارگزار موظف است تا معامله باز مشتری را ببندد.
۹- سقف مجاز موقعیت‌های باز
یکی از عوامل با اهمیت، توانایی هر یک از طرف‌های قرارداد در ایفای تعهدات موجود در قراردادهای آتی است. علاوه بر آن، تعیین سقف مجاز موقعیت‌های باز می‌تواند از دخالت احتمالی فعالان عمده بازار در کشف قیمت‌ها و ممانعت از تعیین قیمت غیرعادلانه در معاملات مشتقه، جلوگیری کند.
مشتریان قراردادهای آتی
علاقه‌مندان به قراردادهای آتی زعفران را می‌توان به‌طورکلی به سه دسته تولیدکنندگان، بازرگانان و سرمایه‌گذاران تقسیم کرد. در این میان انگیزه اصلی تولیدکنندگان، پوشش ریسک است.
از طرفی نوسانات شدید قیمت زعفران در بازار سنتی، بازرگانان این محصول را نیز به‌سوی بهره‌گیری از قرارداد آتی برای پوشش ریسک سوق می‌دهد. نکته جالب اینجاست که در این میان، انگیزه اصلی سرمایه‌گذاران، چیزی به غیر سفته‌بازی و نوسان‌گیری از قیمت نیست.
عوامل موثر بر قیمت زعفران
- نوسانات نرخ ارز: ایران با تولید بیش از ۸۵ درصد زعفران دنیا، به‌عنوان برترین تولیدکننده در سطح جهان شناخته می‌شود. بخش عمده زعفران تولید ایران صادراتی است. طبق آمار اتاق بازرگانی، در سال ۹۶، میزان صادرات زعفران ۲۰۷ تن به ارزش ۲۹۰ میلیون دلار بود. ازاین‌روی هرگونه تغییر قیمت دلار تاثیر مستقیمی بر قیمت این کالا خواهد داشت.
- تقاضای جهانی و داخلی: مثل هر کالای دیگری، میزان تقاضای زعفران چه سطح جهانی و چه در سطح داخلی، روی قیمت آن تاثیر می‌گذارد.
- عرضه زعفران: برداشت این محصول از آبان ماه هر سال شروع می‌شود. در این دوره کشاورزان برای تامین هزینه‌های برداشت محصول نظیر هزینه‌های کارگری، جمع‌آوری و پرکنی، بخشی از زعفران خود را به بازار عرضه می‌کنند. در این زمان به دلیل افزایش عرضه، قیمت زعفران کاهش می‌یابد.
- تعرفه‌های گمرکی کشورهای خریدار زعفران: به دلیل صادراتی بودن این محصول، نرخ تعرفه وارداتی کشورهای مقصد تاثیر زیادی بر قیمت و صادرات زعفران دارد؛ مثلا کشورهای هند و چین، جهت حمایت از تولیدات خود، نرخ تعرفه واردات زعفران را به‌شدت افزایش داده‌اند. ازاین‌روی، زعفران به دلیل پایین بودن تعرفه گمرکی امارات، نخست به امارات و سپس به کشورهای دیگر قاچاق می‌شود.
- میزان عرضه کشورهای رقیب: با توجه به سودآور بودن این محصول، کشورهای زیادی وارد حلقه تولیدکنندگان زعفران شده‌اند. مشخصا که این موضوع می‌تواند در آینده بازار ایران را با چالش مواجه کند. هم‌اکنون رقبای جدی زعفران ایران در بازارهای جهانی افغانستان، چین و هند هستند. ظهور رقبای جدید در بازار نیز با توجه به افزایش عرضه، فشار بر قیمت‌ها را دوچندان خواهد کرد.
ایران در سال ۱۳۹۳ به بیش از ۵۶ کشور دنیا زعفران صادر کرده است. در نمودار زیر مقاصد عمده صادرات زعفران ایران در سال ۱۳۹۳ نشان داده‌شده است.
نتیجه‌گیری
بررسی‌های به‌عمل‌آمده نشان می‌دهد که برخی از افراد با خریداری زعفران و انبار کردن آن باعث کمبود این محصول در بازار و درنتیجه موجب افزایش قیمت می‌شوند. به‌طورکلی، واسطه‌گران در فصل برداشت، محصول را با قیمت پایین از کشاورزان خریداری کرده و در طول سال آن را به قیمت بالاتر به بازار عرضه می‌کنند. بورس کالای ایران با توجه به ظرفیت صادراتی خود، می‌تواند پل ارتباطی مستقیمی میان زعفران‌کاران و خریداران خارجی ایجاد کند.این موضوع مطمئنا از جانب زعفران‌کاران با توجه به بی‌اعتمادی عمیقی که این دسته از فعالان بازار نسبت به واسطه‌گران و حتی صادرکنندگان زعفران دارند، به‌خوبی مورد استقبال قرار خواهد گرفت. همچنین از دیگر مزیت‌های بورس کالا می‌توان به تبلیغات زعفران ایرانی و افزایش ضریب نفوذ آن در بازارهای جهانی اشاره کرد.
منبع:تجارت نیوز
ارسال نظر