*آیا بورس کالا برای مدیریت هوشمند بازارهای کالایی، جایگزین مناسبی برای روش‌های سنتی است؟

سال‌هاست در اکثر کشورهای مختلف دنیا با استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه، بازارهای کالایی مدیریت می‌شود. ناکارایی و ایجاد رانت و فساد در روش‌های سنتی باعث شد تا اغلب کشورها برای مدیریت بازارهای کالایی خود به سراغ ابزارهای نوینی مانند بورس های کالایی بروند و بر همین اساس، تجربه زیادی در این بخش در دنیا وجود دارد و مشاهده می شود دایره فعالیت بورس ها در حال بزرگتر شدن است.

*امکان مدیریت هوشمند کدام کالاها از طریق بورس کالا وجود دارد؟

به طور معمول کالاهایی که در اقتصاد هر کشوری از اهمیت بالایی برخوردار باشد قابلیت عرضه در بورس کالا را دارد. البته کالاهایی که در بورس پذیرش می‌شود باید قابلیت استانداردسازی را داشته باشد که دایره وسیعی از محصولات را در بر می‌گیرد.

تنها شرطی که برای عرضه هر کالایی در بورس کالا وجود دارد این است که حراج واقعی اتفاق بیفتد به عبارت دیگر بدون دخالت دولت و بر اساس عرضه و تقاضایی که برای کالا وجود دارد، قیمت واقعی کشف می‌شود که این همان ضعف بزرگ بازارهای سنتی است و با اتکا به بورس های کالایی در اقتصاد محقق می شود.

*طی دوره فعالیت بورس کالا، بیش از ۳۰۰ کالا در این بازار مورد پذیرش قرارگرفته است. آیا امکان عرضه سایر کالاهایی که قابلیت استانداردسازی را ندارند، در این بورس وجود دارد؟

یکی از افتخارات بازار سرمایه ایران این است که نخستین بورس کالایی فلزات آهنی دنیا حتی قبل از ال ام ای لندن، راه‌اندازی کرده است. بدین ترتیب ایران سابقه زیادی در ایجاد بورس‌های تخصصی دارد.

در این زمینه با وجودی که به مدت ۱۸ سال فعالیت بورس فلزات و در ادامه بورس کالا، محصولات متعددی وارد این بازار شده و مورد پذیرش قرار گرفته است اما همچنان جای بسیاری از کالاها در این بازار خالی است. همان‌گونه که اشاره شد هر کالایی که مصرف بالایی داشته باشد و قابل استاندارد شدن باشد می‌تواند در بورس کالا عرضه شود. در همین راستا همانند سایر کشورهای دنیا حتی با ابزارهای خاصی که وجود دارد می‌توان بسترهای ورود کالاهای استانداردناپذیر را هم به بورس فراهم کرد؛ یعنی در قالب بازار غیرمتشکل کالایی امکان عرضه کالاها و فراهم کردن بسترهای ورود آن به بازار سرمایه وجود دارد. برای مثال هم‌اکنون سنگ منگنز یا کروم که استانداردهای متفاوتی دارند و نرخ آنها در هر منطقه‌ای متفاوت است در ظاهر امکان ورود به بورس کالا را ندارد؛ این در حالی است که در بسیاری از کشورها با راه‌اندازی یک بازار غیرمتشکل که بسیار به شفافیت نزدیک هستند به‌تدریج بسترهای بورسی شدن این کالاها را فراهم می‌کند.
در این بازارهای غیرمتشکل کارگزاران آنقدر با یکدیگر معامله می‌کنند تا پس از مدتی به استانداردهای واحدی دست یابند و از سوی دیگر در این میان قیمت نیز به‌تدریج به نرخ واقعی خود نزدیک می‌شود.

*در طرح جدید وزارت صمت برای مدیریت هوشمند بازار، به صورت عمده از ابزارهای مالی و مشتقه استفاده شده است. ابزارهای مالی بازار سرمایه چه کمکی در این زمینه می‌کند؟

موضوعی که در مدیریت و تنظیم بهینه بازار اهمیت بسیاری دارد، ابزارهای مالی و نوینی است که در بازار سرمایه و بورس کالا تعریف و راه‌اندازی شده است. در کنار تمام ابزارهای جذاب و متنوعی که در بورس کالا وجود دارد، قراردادهای مشتقه در بازارهای کالایی اهمیت زیادی دارد. با قراردادهای مشتقه نگرانی تولیدکننده و خریدار برای پیدا کردن مشتری یا کالا به طور کامل برطرف می‌شود. در واقع تولیدکننده کالای خود را بلندمدت و برای آینده به فروش می‌رساند و خریدار نیز کالایی که برای آینده نیاز دارد از هم‌اکنون تامین می‌کند.

این اتفاقی است که در اواخر آبان ماه سال جاری در قراردادهای کشف پریمیوم و برای برخی از کالاها مانند فولاد و کاتد مس اجرایی شد. بدین ترتیب برخلاف روش‌های سنتی مدیریت کالا همانند بسیاری از کشورهای دیگر می‌توان با تکیه بر ظرفیت‌های بی‌نظیر بازار سرمایه و ابزارهای متنوع مالی آن بازارهای کالایی را به‌راحتی مدیریت و تنظیم کرد.

بورس کالا خود ابزاری هوشمند است که به صورت هوشمند و بر اساس خرد جمعی عمل و بازار را مدیریت می‌کند.

در راستای مدیریت بازارهای کالایی با اتکا به ابزارهای مالی بازار سرمایه می‌توان با مشارکت مردم اقدامات مفیدی انجام داد. با تعریف اوراق روی تمام محصولاتی که در بورس عرضه می‌شود می‌توان با استفاده از منابع مالی خرد مردم ضمن تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی بازار را نیز مدیریت کرد. در واقع مردم با پذیرش ریسک‌های موجود و با خرید اوراق کالاهای مورد نظر خود در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. اینکه کالاها تنها به واحدهای تولیدی و مصرف‌کنندگان اصلی آن فروخته شود در هیچ کجای دنیا دیده نمی‌شود در واقع هر کسی که ریسک موجود را می‌پذیرد، باید امکان خرید هرکالایی را داشته باشد.

*برای استفاده کامل از ظرفیت‌های بورس کالا چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

هر چند در حال حاضر بورس کالا ابزار و ظرفیت فراوانی برای کمک به وزارت صمت برای مدیریت بازارهای کالایی دارد، اما در صورتی که بورس کالای ایران به بورس‌های جهانی متصل شود و رینگ‌های ارزی و ریالی در آن شکل بگیرد، ظرفیت دو چندانی پیدا خواهد کرد. هم‌اکنون به دلیل مشکلات ساختاری در تولید و بازار برخی محصولات مشاهده می کنیم که فعالان آن بازارها به رویه های غلط گذشته عادت کرده اند که این نشان دهنده مشکلات ریشه ای بازار است در حالی که اگر بورس کالا براساس سازوکارهای خود فعالیت کند تمام قیمت‌ها واقعی و بر اساس عرضه و تقاضا انجام خواهد شد و به مرور مشکلات قدیمی بازارها از بین خواهد رفت.