بورس کالا به‌عنوان نهادی منسجم برای دادوستد، توسعه بازار و رشد اقتصادی جوامع به شمار می‌رود. عملکرد مناسب آن می‌تواند تأثیرات بسزایی در تولید، توزیع و مصرف داشته باشد که درنهایت منجر به افزایش رفاه اقتصادی جامعه می‌شود. بورس کالا تجلی‌گاه خواسته‌های تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است و در این بازار است که همه فعالان، نیازهای خود را در یک فضای رقابتی، شفاف و قانونمند مطرح می‌کنند، فلذا یکی از مهم‌ترین اهداف و اثرات بورس کالا کشف شفاف قیمت کالاها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نیاز بازار است.

عرفان میرزایی، پژوهشگر دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید دانشگاه امام صادق (ع) در یادداشتی که در ادامه می خوانید به لزوم عرضه سیمان در بورس کالا پرداخته است.

در ۲۷ تیرماه ۱۳۸۹ در حالی سیمان برای اولین بار وارد بورس کالا شد که تا پیش از آن، صنعت سیمان محلی برای کسب سود دلالان بود و قیمت گذاری دستوری موجب شد تا نه تنها تولیدکنندگان بلکه مصرف کنندگان نیز جزو متضرران اصلی آن باشند؛ در این بین برخی افراد با استفاده از رانت و با سوءاستفاده از این شرایط، اقدام به خرید سیمان با قیمت دستوری از درب کارخانه کرده و با قیمت آزاد به مصرف‌کننده می‌رساندند که سود عظیمی عاید آن‌ها می‌شد.

در آن دوره بخش عمده‌ای از سیمان تولیدی کشور توسط افرادی خاص خریداری می‌شد و این موضوع حاکی از رانت بزرگی بود که در قیمت گذاری دستوری وجود دارد بنابراین تصور اینکه این افراد به راحتی از این سود چشم پوشی کنند دور از ذهن است.

دلال‌ها و مافیای بازار سیمان تلاش زیادی برای توقف عرضه سیمان در بورس کالا طی سالیان گذشته انجام دادند و در مواردی نیز موفق بودند، به عنوان مثال در سال ۹۱ سیمان به غایب همیشگی تابلوی معاملات تبدیل شده بود. مسئولان و کارشناسان دلیل اصلی توقف معاملات سیمان در بورس کالا طی آن دوره را نرخ گذاری دولتی و تعیین سقف قیمتی عنوان می کردند که نتیجه آن عدم تمایل تولید کنندگان به عرضه و تمایل به فروش آن به قیمت‌های بالاتر در بازار سیاه بود. اما پس از کش و قوس‌های فراوان، در نهایت سیمان امسال در بورس کالا عرضه شد. 

قیمت گذاری خواسته دلال‌ها

بورس کالا، بازاری رقابتی است و باید شرایط به گونه‌ای مهیا شود که تمامی سیمان تولیدشده از طریق بورس به دست مصرف‌کننده برسد چراکه در ساختار سنتی و غیرشفاف، این دلالان هستند که سود اصلی را به جیب می‌زنند و مصرف کنندگان نیز با رشدهای عجیب قیمتی مواجه می‌شوند. در حالی که عرضه سیمان در بورس به شفاف سازی و حذف دلالان کمک می‌کند، اما متاسفانه بعضا برخی نهادهای دولتی به دنبال قیمت‌گذاری دستوری هستند و همین امر باعث همراهی و همصدایی آنها با واسطه ها می شود.

قطعی برق عاملی گرانی سیمان

هر چند گمان می‌رفت پس از عرضه سیمان در بورس، این موضوع خاتمه یافته باشد، اما سود رانت نهفته در این صنعت موجب شد تا دلالان و رانت خواران دست از تلاش برندارند و رایزنی‌های خود برای حذف سیمان از بورس کالا را ادامه دهند.

در این میان بی برنامگی وزارت نیرو در تأمین برق بخش خانگی نیز به کمک دلالان آمد و این وزارتخانه برای جبران کمبود برق بخش خانگی در اقدامی، برق کارخانه‌های تولید سیمان را قطع کرد. قطع برق عملاً تولید سیمان را تحت تأثیر قرار داد و موجب کاهش حجم تولید و به‌دنبال آن کاهش عرضه در بورس شد و همین موضوع با توجه به تقاضای موجود قیمت را بالا برد.

دلالان که در انتظار فرصت برای خارج کردن سیمان از بورس بودند این موضوع را بهترین فرصت و بهانه خوبی برای مانور دادن یافتند و با استفاده از عناصر خود به افزایش قیمت سیمان دامن زدند.

با توجه به اینکه رونق ساخت و ساز در بخش مسکن یکی از اولویت‌های دولت جدید است، لازم است برای تعدیل هزینه‌ها و تسهیل و تسریع ساخت مسکن، دست دلالان از بازار مصالح ساختمانی به خصوص فولاد و سیمان قطع شود. حل مشکلات و موانع ساخت انبوه مسکن نیز بدون قطع کردن دست سوداگران ممکن نیست و این امر صرفاً از طریق عرضه در بورس کالا ممکن است که باعث حذف پدیده رانت و دلالی از این فرایند می‌شود.